"સ્ટેમ્પ વિનાના કરારો પર ચર્ચા: સુપ્રીમ કોર્ટનો સ્પષ્ટ વલણ"

 **સુપ્રીમ કોર્ટનો ઐતિહાસિક ચુકાદો: સ્ટેમ્પ વગરના કરારમાં પણ મધ્યસ્થી કરાર માન્ય**  

**અદાલતે કહ્યું – "સ્ટેમ્પ ડ્યુટીની ખામી ઠીક કરી શકાય, મધ્યસ્થી પ્રક્રિયામાં વિલંબ ન થાય!"**  

 સુપ્રીમ કોર્ટે તાજેતર માં મધ્યસ્થી કાયદા અને સ્ટેમ્પ કાયદા વચ્ચેના લંબાયેલા વિવાદ પર ઐતિહાસિક ચુકાદો આપ્યો છે. સાત ન્યાયાધીશોની ખંડપીઠે ઠરાવ્યું છે કે **સ્ટેમ્પ વગરના અથવા અપૂરતા સ્ટેમ્પવાળા કરારમાંની મધ્યસ્થી કલમ માન્ય છે** અને તેના આધારે મધ્યસ્થી પ્રક્રિયા ચાલુ કરી શકાય છે. આ નિર્ણયથી વ્યવસાયિક જગતમાં મધ્યસ્થી પ્રક્રિયાઓ ઝડપી અને સરળ બનવાની સંભાવના છે.  

### **મુખ્ય તફાવત: "અસ્વીકાર્ય" vs "રદબાતલ"**  

કોર્ટે સ્પષ્ટ કર્યું કે સ્ટેમ્પ એક્ટ, ૧૮૯૯ હેઠળ **સ્ટેમ્પ ન લગાવેલો કરાર માત્ર "પુરાવા તરીકે અસ્વીકાર્ય" છે, પરંતુ "રદબાતલ" નથી**. ચીફ જસ્ટિસ ચંદ્રચુડે જણાવ્યું, *"સ્ટેમ્પ ડ્યુટીની ખામી એ ઉપચારયોગ્ય છે. એકવાર ડ્યુટી ભરાઈ જાય, તો કરાર માન્ય ગણાય. આથી, મધ્યસ્થી કરારને નકારવાનું યોગ્ય નથી."*  

### **પાછળનો વિવાદ**  

- **૨૦૧૧:** SMS ટી એસ્ટેટ્સ કેસમાં કોર્ટે સ્ટેમ્પ વગરના કરારમાં મધ્યસ્થી કલમ અમાન્ય ગણાવી હતી.  

- **૨૦૨૦:** ભાસ્કર રાજુ કેસમાં આ જ સિદ્ધાંતને સમર્થન મળ્યું.  

- **૨૦૨૧:** NN ગ્લોબલ ૧ કેસમાં વિરોધાભાસી ચુકાદો આવ્યો, જેમાં સ્ટેમ્પિંગ ખામીને ગૌણ ગણાવી મધ્યસ્થી મંજૂર રાખી.  

- **એપ્રિલ ૨૦૨૩:** પાંચ ન્યાયાધીશોની ખંડપીઠે NN ગ્લોબલ ૨માં SMS ટી એસ્ટેટ્સને પાછું સમર્થન આપ્યું.  

### **સાત જજોની ખંડપીઠે શું કહ્યું?**  

- **મધ્યસ્થી કાયદાની ઉપરીતા:** મધ્યસ્થી અને સમાધાન અધિનિયમ, ૧૯૯૬નો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય ન્યાયિક દખલ ઘટાડવાનો છે. કલમ ૫ અને ૮ મુજબ, અદાલતોએ મધ્યસ્થી પ્રક્રિયામાં ફક્ત "પ્રથમ દૃષ્ટિએ" માન્યતા જ તપાસવી.  

- **યોગ્યતા-યોગ્યતા સિદ્ધાંત:** મધ્યસ્થી ટ્રિબ્યુનલને પોતાની ક્ષમતા તપાસવાનો અધિકાર છે (કલમ ૧૬). સ્ટેમ્પિંગ જેવા મુદ્દાઓનો નિર્ણય પણ મધ્યસ્થીઓ લઈ શકે.  

- **સ્ટેમ્પ એક્ટનો હેતુ:** સરકારી મહેસૂલ સંગ્રહ છે, ન કે કરારોને ટેકનિકલી રદ કરવા.  

### **નિર્ણયના પરિણામો**  

- **વ્યવસાયો માટે રાહત:** કંપનીઓ હવે સ્ટેમ્પ ખામીને લઈ મધ્યસ્થીમાં વિલંબ ન કરાવી શકે. ડ્યુટી ભરી ખામી દૂર કરી શકાશે.  

- **મધ્યસ્થી પ્રક્રિયા ઝડપી:** કોર્ટે જણાવ્યું, *"મધ્યસ્થીનો હેતુ ઝડપી ન્યાય છે. સ્ટેમ્પ જેવી ટેકનિકલ રીતે તે અવરોધિત ન થાય."*  

- **જસ્ટિસ ખન્નાનો અલગ અભિપ્રાય:** તેઓ સહમત હતા પણ ચેતવણી આપી: *"મધ્યસ્થીઓએ સ્ટેમ્પ કાયદાનું પાલન કરવું જ જોઈએ. ડ્યુટી ભર્યા વિના ચુકાદો આપી શકાય નહીં."*   

**નિષ્કર્ષ:** સુપ્રીમ કોર્ટનો આ ચુકાદો ભારતમાં મધ્યસ્થી પ્રક્રિયાઓને નવી ગતિ આપશે. સ્ટેમ્પ ડ્યુટી જેવી ટેકનિકલ બાબતો કરારની મૂળભૂત માન્યતાને નબળી નહીં પાડે, એવો સ્પષ્ટ સંદેશ છે.

ઑર્ડર વાંચવા/ડાનલોડ કરવા માટે અહી ક્લિક કરો