"ગુજરાત હાઈકોર્ટનો મહત્વપૂર્ણ ચુકાદો: મેનેજર અસ્વસ્થ માનસિક વ્યક્તિની મિલકત ટ્રાન્સફર કરી શકતો નથી"

અસ્વસ્થ માનસિક વ્યક્તિની મિલકત અને 'વિલ'ના અમલ અંગે ગુજરાત હાઈકોર્ટનો મહત્વપૂર્ણ નિર્ણય.

ગુજરાત હાઈકોર્ટ દ્વારા વિનાયકરાવ શાંતિલાલ દેસાઈ કેસમાં નોંધાયેલ ચુકાદા મુજબ, અસ્વસ્થ માનસિક વ્યક્તિની મિલકત સંચાલન માટે નિયુક્ત મેનેજર પાસે અબાધિત સત્તાઓ નથી અને તે 'વિલ'નો અમલ કરી શકતો નથી.

કેસની પૃષ્ઠભૂમિ:

કેસમાં વિવાદ હતો કે A (મિલકતનો માલિક) અસ્વસ્થ માનસિક વ્યક્તિ હતો અને તે એક હોસ્પિટલમાં ઇન્ડોર દર્દી તરીકે દાખલ હતો. કોર્ટ દ્વારા Mental Health Act (MH Act), 1987 ની કલમ 54 હેઠળ A ની મિલકતના સંચાલન માટે મેનેજરની નિમણૂક કરવામાં આવી હતી. જો કે, A ની મિલકતના મેનેજરે ‘વિલ’નો અમલ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો.

કોર્ટનો અભિપ્રાય:

1. મેનેજર પાસે અસ્વસ્થ માનસિક વ્યક્તિની મિલકતનું વ્યવહાર કરવાની સત્તા નથી:

કોર્ટએ MH Act ની કલમ 58 ના ઉલ્લેખ સાથે નિશ્કર્ષ આપ્યો કે મેનેજર માત્ર મિલકતના સંચાલન માટે જવાબદાર છે, પણ મિલકતનું વેચાણ કે દાન કરી શકતો નથી.

મેનેજરનો મુખ્ય હેતુ અસ્વસ્થ માનસિક વ્યક્તિ અને તેના આશ્રિત પરિવારના ભરણપોષણ માટે મિલકતનું સંચાલન કરવાનું છે.

2. કાયદા હેઠળ મેનેજર પાસે ‘વિલ’નો અમલ કરવાની સત્તા નથી:

MH Act ની કલમ 59 હેઠળ મેનેજર પાસે અસ્વસ્થ માનસિક વ્યક્તિની મિલકતના સંચાલન માટે માત્ર નીતિગત સત્તા છે, પરંતુ મિલકતનું ટ્રાન્સફર કરવાની સત્તા નથી.

કોઈપણ સ્થાવર મિલકતનું વેચાણ અથવા પાંચ વર્ષથી વધુ સમય માટે લીઝ કરવા માટે જિલ્લા અદાલતની પરવાનગી આવશ્યક છે.

આ કારણે, મેનેજરે ‘વિલ’નો અમલ કરવાનો પ્રયાસ કર્યો તે કાયદેસર નથી.

3. 'વિલ' કાયમી ઈચ્છાની અભિવ્યક્તિ છે, જેનો અમલ મિલકતના માલિકની સ્વતંત્ર ઇચ્છા દ્વારા થવો જોઈએ:

અસ્વસ્થ માનસિક વ્યક્તિ પાસે ‘વિલ’ બનાવવાની સજ્જતતા (testamentary capacity) નથી, કારણ કે તે તદ્દન સંજ્ઞાનહિન (incompetent) છે.

'વિલ' માત્ર મિલકતના માલિકની સ્વતંત્ર ઇચ્છા દ્વારા જ અમલમાં મૂકી શકાય, અને મેનેજરને તે સત્તા નથી.

4. મેનેજરની દલીલ ખોટી:

મેનેજરે દલીલ કરી હતી કે MH Act ની કલમ 59 'વિલ'ના અમલને પ્રતિબંધિત કરતું નથી.

કોર્ટએ આ દલીલ ફગાવી દીધી અને જણાવ્યું કે કાયદા દ્વારા જે જોગવાઈ કરવામાં આવી નથી તે મેનેજર કરી શકતો નથી.

ચુકાદાનો નિષ્કર્ષ:

કોર્ટએ મેનેજર દ્વારા ‘વિલ’ના અમલને ગેરકાયદેસર ગણાવ્યું અને અરજી ફગાવી દીધી.

‘વિલ’ માન્ય ગણવા માટે, તે મિલકતના માલિકની સ્વતંત્ર અને સભાન પસંદગી દ્વારા કરાયેલ હોવું આવશ્યક છે.

મેનેજર પાસે અસ્વસ્થ માનસિક વ્યક્તિની મિલકત ટ્રાન્સફર કરવાની કે ‘વિલ’નો અમલ કરવાની સત્તા નથી.

કોર્ટનો અંતિમ ચુકાદો:

‘વિલ’ અમલમાં મૂકવાની મેનેજરની કાર્યવાહી ગેરકાયદેસર છે.

અસ્વસ્થ માનસિક વ્યક્તિ માટે નિયુક્ત મેનેજર પાસે મિલકત વેચવા કે ‘વિલ’નો અમલ કરવા માટે કોઈ કાયદેસર સત્તા નથી.

આ કેસની અપીલ અને MH Act ની કલમ 59 ની માન્યતા સામેનો પડકાર નકારવામાં આવ્યો.

આ ચુકાદો અસ્વસ્થ માનસિક વ્યક્તિની મિલકતના સંચાલન અને મેનેજરની સત્તા અંગે મહત્વપૂર્ણ નિર્દેશો આપે છે.

વિનાયકરાવ શાંતિલાલ દેસાઈ વિ. એનએ,  

 તારીખ: 13-03-2024