"કલમ 31 હેઠળ દાખલ દસ્તાવેજો માટે કલમ 33ની કાર્યવાહી કાયદેસર નહીં: ગુજરાત હાઈકોર્ટ"

વોડાફોન ઈન્ડિયા ટેલિકોમ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર લિમિટેડ વિ. મુખ્ય નિયામક સ્ટેમ્પ અધિકારી: સ્ટેમ્પ એક્ટના પ્રાવધાનો પર ગુજરાત હાઈકોર્ટનો માર્ગદર્શક ચુકાદો.

---

પરિચય

ગુજરાત હાઈકોર્ટ દ્વારા સ્ટેમ્પ રેફરન્સ નંબર 1 ઓફ 2023માં અપાયેલ ચુકાદો સ્ટેમ્પ એક્ટ, 1958 ની કલમ 17, 31, 32, 33 અને 39 ની વ્યવસ્થાઓની યોગ્ય સમજ માટે એક મહત્વપૂર્ણ દિશાનિર્દેશરૂપ બની રહ્યો છે.
આ ચુકાદા દ્વારા, કોર્ટે ખાસ કરીને એ બાબત સ્પષ્ટ કરી છે કે જયારે પક્ષકાર પોતે સ્વઇચ્છાએ સ્ટેમ્પ ડ્યુટીના નિર્ધારણ માટે કલેક્ટર પાસે અરજી કરે છે, ત્યારે તેના પર વિલંબના આધારે બેદરકારીથી દંડ લાદી શકાય નહીં.

---

મામલાની પૃષ્ઠભૂમિ

વોડાફોન ઈન્ડિયા લિમિટેડ અને વોડાફોન ઈન્ડિયા ટેલિકોમ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર લિમીટેડ વચ્ચે ફાઈબર ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર યુનિટના ટ્રાન્સફર માટે એક સ્કીમ ઓફ એરેન્જમેન્ટ તૈયાર કરવામાં આવી હતી.
આ સ્કીમને NCLT, અમદાવાદ દ્વારા 18 સપ્ટેમ્બર, 2019ના રોજ મંજૂરી આપવામાં આવી.

તદનંતર, કંપનીએ સ્ટેમ્પ ડ્યુટીના યોગ્ય નિર્ધારણ માટે સ્ટેમ્પ એક્ટની કલમ 31 હેઠળ કલેક્ટર સમક્ષ અરજી કરી હતી.
પરંતુ કલેક્ટરે લાંબા સમય સુધી જવાબ આપ્યા વિના, અંતે કંપની પર ₹25 કરોડ સ્ટેમ્પ ડ્યુટી અને ₹7.64 કરોડ દંડ ફટકાર્યો.

---

મુખ્ય વિવાદો

• સ્ટેમ્પ એક્ટની કલમ 17 અનુસાર 30 દિવસની અંદર સ્ટેમ્પિંગ કરવાની આવશ્યકતા કેટલી લાગુ પડે છે?
• કલમ 31 હેઠળ રજૂ કરાયેલા દસ્તાવેજો માટે કલમ 33 હેઠળ ઇમ્પાઉન્ડિંગ શક્ય છે કે નહીં?
• દંડ લાગુ કરતી વખતે કલેક્ટર દ્વારા યોગ્ય કારણો આપ્યા હતા કે નહીં?
• શું દંડ વિનમ્રતા, નિષ્પક્ષતા અને ન્યાયિક સમજ સાથે લાગુ કરાયો હતો કે નહીં?

---

હાઈકોર્ટનું વિશ્લેષણ

કોર્ટના મુખ્ય નિષ્કર્ષો:

1. કલમ 31 હેઠળ રજૂ કરાયેલ દસ્તાવેજો પર કલમ 33 લાગુ પડતી નથી
   કોર્ટે સ્પષ્ટ કર્યું કે જ્યારે પક્ષકાર પોતાની સ્વઇચ્છાએ સ્ટેમ્પ ડ્યુટીનું નિર્ધારણ મેળવવા માટે દસ્તાવેજ રજૂ કરે છે, ત્યારે કલેક્ટર પાસે તેને ઇમ્પાઉન્ડ કરવાની સત્તા રહેતી નથી.
   (સંદર્ભ: Government of Uttar Pradesh vs Raja Mohammad Amir Ahmad Khan, AIR 1961 SC 787)

2. કંપનીનો વિલંબ ન્યાયસંગત હતો
   NCLTના ઓર્ડરમાં સ્પષ્ટ રીતે 60 દિવસની અંદર ઓર્ડર રજૂ કરવાની મુદત આપેલી હતી, જે મુજબ અરજી કરવામાં આવી હતી.

3. દંડ લગાવતી વખતે કલેક્ટરે યોગ્ય કારણો રજૂ કર્યા નહીં
   વિના કારણો દંડ ફટકારવો એ સ્ટેમ્પ એક્ટના મૌલિક સિદ્ધાંતોનો ભંગ ગણાયો.

4. દંડ લાગુ કરતી વખતે પાર્ટીના નિમિષ દોષ (mens rea) નું મૂલ્યાંકન જરૂરી
   જ્યારે પક્ષે ખોટા હેતુથી સ્ટેમ્પ ડ્યુટી ટાળી નથી, ત્યારે કડક દંડ લાગુ કરવો એ અયોગ્ય ગણાય.

---

કાનૂની મહત્વ અને માર્ગદર્શન

આ ચુકાદાએ સ્પષ્ટતા કરી છે કે:

• સ્ટેમ્પ એક્ટની કલમ 31 હેઠળ દાખલ કરાયેલ અરજી માત્ર નિર્ધારણ માટે હોય છે, સજા માટે નહીં.
• સ્ટેમ્પ ડ્યુટી બાબતે દંડ લાગુ કરતા પહેલા ન્યાયિક વિચાર અને યોગ્ય કારણ દર્શાવવું ફરજિયાત છે.
• જો પક્ષકાર સ્વઇચ્છાએ આગળ આવે છે અને કોઈ દુર્ભાવનાપૂર્વક ઉદ્દેશ વગર અરજી કરે છે, તો ભારે દંડ લાગુ કરવાનો પ્રશ્ન ઊભો નથી થતો.

---

નિષ્કર્ષ

વોડાફોન ઈન્ડિયા ટેલિકોમ ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર લિમીટેડના ફાળે ગુજરાત હાઈકોર્ટનો આ ચુકાદો માત્ર આ કેસ પૂરતો મર્યાદિત નથી રહેતો;
આ ચૂકાદો સમગ્ર ગુજરાતમાં અને અન્ય રાજ્યોમાં પણ સ્ટેમ્પ ડ્યુટી સંબંધિત વિવાદોના નિરાકરણ માટે નવો માર્ગદર્શક માળખો ઉભો કરે છે.

આ સાથે, અધિકારીઓ માટે પણ સ્પષ્ટ સંદેશો છે કે તેઓને સ્ટેમ્પ એક્ટના ન્યાયસંગત અને વિધિસૂચિત અમલ માટે કડક ધ્યાન રાખવું પડશે.

---

સંદર્ભો:

• Gujarat High Court Judgment: SR/1/2023, Citation: 2023:GUJHC:65909-LB
• Supreme Court Case: AIR 1961 SC 787 — Government of U.P. vs Raja Mohammad Amir Ahmad Khan
• Gujarat Stamp Act, 1958 - Sections 17, 31, 32, 33, 39

• ઓર્ડર વાંચવા/ ડાઉનલોડ કરવા માટે અહીં ક્લિક કરો