દસ્તાવેજ રદ કરવા 3 વર્ષની મર્યાદા, 12 વર્ષની નહીં: સુપ્રીમ કોર્ટનો સ્પષ્ટ આદેશ

 અદાલતનો મોટો નિર્ણય: વેચાણ દસ્તાવેજ રદ કરાવાની માંગણી સાથે થયેલી સંયુક્ત અરજી માટે 3 વર્ષની મર્યાદા લાગુ પડે – સુપ્રીમ કોર્ટ.

સુપ્રીમ કોર્ટએ ફરી એક વખત સ્પષ્ટ કર્યું છે કે જ્યારે કોઈ સંયુક્ત દાવો (composite suit) દાખલ કરવામાં આવે છે જેમાં વેચાણ દસ્તાવેજ રદ કરવાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ હોય અને તે સાથે માલિકી ધરાવતી મિલકત પર કબજો મેળવવાની પણ માંગણી હોય, ત્યારે મર્યાદા કાયદાના કલમ 59 અનુસાર માત્ર 3 (ત્રણ) વર્ષની મર્યાદા લાગુ પડે છે.

પ્રસ્તાવના:

મામલાનું શીર્ષક હતું: રાજીવ ગુપ્તા અને અન્ય વેરસેસ પ્રશાંત ગર્ગ અને અન્ય. આ કેસમાં 1992માં કરાયેલ વેચાણ દસ્તાવેજ સામે 2003માં દાવો દાખલ કરાયો હતો.

ટ્રાયલ કોર્ટનો નિર્ણય:

પ્રથમ દજ્જાની કોર્ટએ દાવો અવ્યવસ્થિત (time-barred) માનીને ફગાવ્યો હતો કારણ કે મુખ્ય માંગણી વેચાણ દસ્તાવેજ રદ કરવાનો હતો, જે માટે માત્ર 3 વર્ષની મર્યાદા લાગુ પડે છે.

હાઈકોર્ટનો વિરોધાભાસી દૃષ્ટિકોણ:

હાઈકોર્ટએ દાવેદારના પક્ષમાં ચુકાદો આપ્યો હતો અને કહ્યું કે મિલકત પરના કબ્જાની દાવાની દ્રષ્ટિએ 12 વર્ષની મર્યાદા લાગુ પડે છે અને દાવો સમયમર્યાદામાં છે.

સુપ્રીમ કોર્ટનો ચુકાદો:

ન્યાયમૂર્તિ દીપાંકર દત્તા અને ન્યાયમૂર્તિ પ્રશાંત મિશ્રાની ખંડપીઠએ હાઈકોર્ટના ચુકાદાને રદ કરતા કહ્યું કે:

"જ્યારે પણ દસ્તાવેજ રદ કરવા માટે મુખ્ય રાહત માંગવામાં આવે છે અને કબ્જા માટેની રાહત સહાયક હોય છે, ત્યારે સમગ્ર દાવા પર 3 વર્ષની મર્યાદા લાગુ પડે છે – જે દસ્તાવેજ વિષે પ્રથમ વખત જાણ થઇ એ તારીખથી ગણાવાની રહે છે."

મહત્વપૂર્ણ ઉલ્લેખ:

કોર્ટએ Rajpal Singh v. Saroj (2022) 15 SCC 260 કેસનો ઉલ્લેખ કર્યો જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે જો દાવામાં મુખ્ય રાહત દસ્તાવેજ રદ કરવાની હોય તો મર્યાદાની ગણતરી પણ તે મુજબ જ કરવી જોઈએ.

અત્યારના કેસમાં દસ્તાવેજ 1992માં બન્યો હતો અને દાવો 2003માં દાખલ થયો, એટલે દસ્તાવેજ રદ કરવાની દિશામાં દાવો 3 વર્ષની મર્યાદા સમાપ્ત થયા બાદ રજૂ થયો હતો – જે કાયદેસર રીતે સમયમર્યાદા બાદનો ગણાય.

વિરોધી દલીલ ફગાવાઈ:

દાવેદારે દલીલ કરી કે તેઓ કબ્જા મેળવવા માંગે છે અને મર્યાદા કાયદાના કલમ 65 પ્રમાણે 12 વર્ષની મર્યાદા લાગુ પડે. પણ કોર્ટએ કહ્યું કે આ દલીલ પકડપાત્ર નથી કારણ કે મુખ્ય રાહત દસ્તાવેજ રદ કરવાની છે.

અન્ય કેસનો ઉલ્લેખ:

હાલના જ એક કેસ Mallavva v. Kalsammanavara Kalamma, 2024 LiveLaw (SC) 1031* માં સુપ્રીમ કોર્ટએ કહ્યું હતું કે જો મુખ્ય રાહત માલિકીની જાહેરાત (declaration of ownership) હોય, તો મર્યાદાની ગણતરી પછાત રાહત આધારિત હોય શકે.

પણ હાલના કેસમાં, કોર્ટએ સ્પષ્ટ કર્યું કે વેચાણ દસ્તાવેજ રદ કરવો મુખ્ય ઉદ્દેશ હોવાથી, 3 વર્ષની મર્યાદા લાગુ થશે અને દાવો સમયમર્યાદા બાદનો હોવાથી ખારજ થવો યોગ્ય છે.

આ ચુકાદાનો અર્થ:

આ ચુકાદાથી સ્પષ્ટ થાય છે કે જો કોઈ વ્યક્તિ દસ્તાવેજ રદ કરવા માંગે છે તો તેમને તેમની જાણકારી મળતી વેળાથી 3 વર્ષની અંદર દાવો દાખલ કરવો જરૂરી છે, નહીંતર દાવો અવ્યવસ્થિત ગણાશે.

ઑર્ડર વાંચવા/ડાઉનલોડ કરવા માટે અહીં ક્લિક કરો