"દિલ્હી હાઈકોર્ટનો ઐતિહાસિક ચુકાદો: રાજ્યનો ગેરકાયદેસર કબજો અસંવિધાનિક જાહેર"

 સરકારી અધિકારીઓનો ગેરકાયદેસર કબજો ગેરબંધારણીય: દિલ્હી હાઈકોર્ટનો ઐતિહાસિક ચુકાદો.

નવી દિલ્હી: દિલ્હી હાઈકોર્ટે તાજેતરમાં એક મહત્વપૂર્ણ ચુકાદામાં સ્પષ્ટતા કરી છે કે સરકારી અધિકારીઓ દ્વારા ખાનગી મિલકત પર લાંબા સમય સુધી ગેરકાયદેસર કબજો કરવો બંધારણીય રીતે માન્ય નથી. કોર્ટે આ પ્રકારની કામગીરીને “કાયદાના શાસન સામે ઘાટ” ગણાવી છે અને રાજ્યની સત્તાઓને પણ બંધારણીય મર્યાદાઓમાં રહેવાની ફરજ તાકીદ કરી છે.

ન્યાયમૂર્તિ પુરુષેન્દ્ર કુમાર કૌર દ્વારા આપવામાં આવેલા આ ચુકાદામાં જણાવાયું છે કે, "જ્યારે અધિકારોથી સંવર્ધિત થયેલું રાજ્ય જ પોતે અધિકારોના ઉલ્લંઘનનું સાધન બને, ત્યારે બંધારણના મૂળભૂત તત્વો—ન્યાય, સમાનતા અને સારા અંતરાત્મા—ધોવાઈ જાય છે."

આ કેસમાં દાવો ‘એસએએફઇએમએ’ (Smugglers and Foreign Exchange Manipulators Act, 1976) હેઠળ એક એવી મિલકતને લગતો હતો જેને કટોકટીના યુગમાં જપ્ત કરવામાં આવી હતી. વાદીઓએ આ મિલકતના કાનૂની માલિક હોવાનો દાવો કરતા કહ્યું કે 1977થી તેમની માલિકી હકોનું ગેરકાયદેસર ઉલ્લંઘન કરવામાં આવ્યું હતું. પ્રતિવાદી એસ્ટેટ અધિકારીએ દાવો કર્યો હતો કે મિલકત પરનો કબજો સરકારના નામે જપ્ત કરાયો હતો અને તે કાયદેસર છે.

જોકે, કોર્ટે પૃથકપણે જણાવ્યું કે જપ્તીની પ્રક્રિયા એકતરફી અને સુનાવણી વિના કરવામાં આવી હતી, જે ન્યાયના આધારોના પણ ઉલ્લંઘન સમાન છે. કોર્ટને જાણવા મળ્યું કે જપ્તીનો આદેશ 2013માં રદ થયો હોવા છતાં સરકારએ 2020 સુધી કબજો જાળવી રાખ્યો હતો.

હાઈકોર્ટએ 1999થી 2020 સુધીનો કબજો ગેરકાયદેસર જાહેર કર્યો અને 2020 સુધીનું ભાડું ચૂકવ્યા વિના મિલકત પર કબજો રાખવા બદલ રાજ્યને દોષિત ઠેરવ્યું. વાદીઓને રૂ. 1,76,79,550/- નું વળતર 6% વ્યાજ સાથે આપવાનો આદેશ આપવામાં આવ્યો.

ન્યાયમૂર્તિએ વધુમાં જણાવ્યું કે, “માલિકીના અધિકાર હવે મૂળભૂત અધિકાર ના હોવા છતાં, કલમ 300-A હેઠળ તેમનું બંધારણીય રક્ષણ છે. એવી કોઈપણ કાર્યવાહી કે જે કાયદાની યોગ્ય પ્રક્રિયા વિના વ્યક્તિને માલિકીમાંથી વંચિત કરે છે, તે અસંવિધાનિક ગણાશે.”

કોર્ટએ વાદીઓના જાળવણી ખર્ચ અને મિલકત વેરા માટેના દાવાઓનો ઈનકાર કર્યો કારણ કે દાખલ પુરાવાઓમાંથી કોઈ માન્ય લીઝ કરાર સાબિત થઈ શક્યો ન હતો.

આ ચુકાદો એ સૂચવે છે કે રાજ્ય અધિકારીઓએ નાગરિકોના અધિકારો સામે જવાબદારીપૂર્ણ અને કાયદેસર રીતે વ્યવહાર કરવો જરૂરી છે, નહીં તો તેઓ પણ ન્યાયિક જવાબદારી હેઠળ આવશે.

ઑર્ડર વાંચવા ડાઉનલોડ કરવા માટે અહીં ક્લિક કરો