હક્ક જતો કરવાના તેમજ ભેટ અને વહેંચણીના દસ્તાવેજમાં તફાવતો છે

 તમારી જમીન, તમારી મિલકત | નિલેશ વી. ત્રિવેદી (એડવોકેટ)

કરારનો અમલ કરાવવા માટેની દાદ.

એક કરારના આધારે તે દાવાવાળી મિલકતનો કબજો સોંપવામાં આવ્યો હતો. કાયમી મનાઈહુકમ માટેની દાદ માગતો દાવો કરવામાં આવ્યો. કોર્ટે ઠરાવ્યું કે જો સવાલવાળા કરારનો અમલ કરાવવા માટે દાદ માગવામાં ન આવી હોય, તો આવો દાવો ચાલી શકે નહિ. 

વેચાણ દસ્તાવેજના સંદર્ભમાં અવેજની ચુકવણી :  જ્યારે કોઈ વેચાણ દસ્તાવેજ કરવામાં આવ્યો હોય અને વેચાણ દસ્તાવેજમાં એવી જોગવાઈ કરવામાં આવી હોય કે અવેજની રકમ ભવિષ્યમાં ચૂકવી દેવામાં આવશે તેવા કિસ્સામાં વેચાણ દસ્તાવેજને રદ કરાવી શકાય નહીં, પણ જો વેચાણ દસ્તાવેજમાં એમ જણાવવામાં આવ્યું હોય કે અવેજની રકમ ચૂકવી દેવામાં આવી છે અને હકીકતમાં તે ખોટી હોય, તો સવાલવાળો વ્યવહાર કાયદાની દૃષ્ટિએ વેચાણ કહેવાય નહીં. આ કિસ્સામાં નીચલી કોર્ટોએ એકસમાન રીતે તારણ કાઢ્યું છે કે વેચાણ રાખનાર વ્યકિતએ અવેજની રકમ ચૂકવી ન હતી અને તે અંગે નીચલી કોર્ટોએ સબળ કારણો આપેલાં છે. કોર્ટે ઠરાવયું કે, કેસની હકીકતો અને સંજોગો જોતાં સવાલવાળું વેચાણ રદ થવાને પાત્ર છે. 

(૩) ભાડુઆત હક્કની ભાગીદારી પેઢીમાં તબદિલી :  ભાડુઆતે ભાડે રાખેલી મિલકત અંગે એક ભાગીદારી પેઢી કરી અને ભાડાચિઠ્ઠી હેઠળ મળતા ભાડુઆત હક્કને ભાગીદારી પેઢીની મિલકત તરીકે ભેળવાય. કોર્ટે ઠરાવ્યું કે, જ્યારે આવી રીતે ભાડુઆત હક્ક ભાગીદારી પેઢીની મિલકતમાં ભેળવવામાં આવે ત્યારે તેવા વ્યવહારથી ભાડુઆત હક્ક તબદિલ કર્યા છે તેમ કહી શકાય અને આ અંગે ૧૯૪૭ ના અધિનિયમની કલમ ૧૩(૧) (ઈ) લાગુ પડે છે. 

દગાથી મિલકતની થયેલી તબદિલીમાં કલમ-૫૩ લાગુ પડે છે : જો દગાથી કોઈ મિલકતની તબદિલી કરી દેવામાં આવી હોય, તો તે અંગે મિલકત તબદિલી અધિનિયમની કલમ- ૫૩ લાગુ પડે છે. સંયુકત મિલકતની વહેંચણી પણ આ અધિનિયમની કલમ-પ અંતર્ગત આવે છે. જો વહેંચણીના દસ્તાવેજનો હેતુ લેણદારોનું દેવું ડૂબાડવાનો હોય, તો તે દગાથી કરેલી વહેંચણી ગણાય. આમ, દગાથી થયેલી જોગવાનઈ ન હોય પણ આ અધિનિયમની કલમ-૫૩ના તબદિલી અંગે કાયદામાં કોઈ સ્પષ્ટ સિદ્ધાંતો આવા કિસ્સામાં લાગુ પડે છે, કારણ કે સમન્વયની દૃષ્ટિએ આ બાબત જરૂરી બને છે. આવા કિસ્સામાં પક્ષકારોનો ઈરાદો શું હતો તે મહત્વની બની રહે છે. જો પ્રવર્તમાન સંજોગો પરથી એમ જણાય કછે, કોઈ હક્ક જતો કરવાનો દસ્તાવેજ કે વહેંચણીનો દસ્તાવેજ દગાથી થયેલી તબદિલી છે, તો તે જે તે સંબંધિત વ્યકિતને બંધનકર્તા રહે નહિ.

ગીરે રાખનાર વ્યક્તિ પાસેની મિલકતના કબજા આધારે માલિકીહક્કની સાબિતી થઈ શકે નહીં : જ્યારે કોઈ મિલકત કોઈ વ્યકિત ગીરે મૂકે અને તેનો કબજો ગીરો રાખનારને સોંપે ત્યારે તેના પરથી જે ગીરોખત કરવામાં આવ્યું હોય તેની જોગવાઈઓ હેઠળ ગીરો રાખનાર વ્યકિત જેની પાસે સવાલવાળી મિલકતનો કબજો છે તે તેના આધારે સવાલવાળી મિલકતના માલિક છે તે સાબિત કરી શકે નહિ. તેવી જ રીતે સર્વે સેટલમેન્ટમાં જે સવાલવાળી જમીન અંગે નકશો બનાવવામાં આવ્યો હોય તેમજ તેમાં જે માપ જણાવવામાં આવેલ હોય તેના પરથી કોઈ વ્યકિતનો માલિકીહક્ક સાબિત થઈ શકે નહીં. 

શેરની તબદિલી આર્ટિકલ્સ ઓફ એસોસિયેશનની જોગવાઈ મુજબ થયેલી હોવી જોઈએ. જ્યારે શેરની તબદિલી અંગે ખાનગી કરાર કરવામાં આવ્યો હોય અને તેવો કરાર કંપનીના આર્ટિકલ્સ ઓફ એસોસિયેશનની જોગવાઈઓ વિરુદ્ધ હોય, તો આવી તબદિલી શેર હોલ્ડર કે તે કંપનીને બંધનકર્તા રહે નહીં. 

ભાગીદારે પોતાના શેર પેઢીની મિલકતમાં તબદિલ કરેલા હોય, તો તે પેઢીની મૂડીગત મિલકતની તબદિલી ગણાય. એક ભાગીદારી પેઢીના ભાગીદારે અમુક કંપનીના શેરને ભાગીદારી પેઢીની મૂડીમાં તબદિલ કર્યા. સર્વોચ્ચ અદાલતે ઠરાવ્યું કે, આવી તબદિલી પેઢીની મૂડીગત મિલકતની તબદિલી ગણાય.

રિલીઝ ડીડ કરતાં પહેલાં સવાલવાળી મિલકતમાં હક્ક હોવો જરૂરી છે : આ કિસ્સામાં કરવામાં આવેલ રિલીઝ ડીડ અંગે તે મિલકતનું હસ્તાંતર કહેવાય કે કેમ તેવો પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થયો. સર્વોચ્ચ અદાલતે ઠરાવ્યું કે, આવો દસ્તાવેજ કોઈ એક વ્યકિતના મર્યાદિત હક્કનું વિસ્તરીકણ થાય છે. આમ, આવી તબદિલી થતાં પહેલાં જેની તરફેણમાં તબદિલી થયેલી છે તેમાં સવાલવાળી મિલકતમાં કોઈ માલિકીહકક ન હતો. 

અવેજ વિના હક્ક, હિત તબદિલને ભેટ તરીકેની તબદિલી કહેવાય : જયારે કોઈ રજિસ્ટર્ડ કરવામાં આવેલ દસ્તાવેજને રિલીઝ ડીડનું નામ આપવામાં આવ્યું હોય અને તેનાથી અવેજ સિવાય કોઈ હક્ક, હિત જતું કરવામાં આવ્યું હોય ત્યારે તેવી તબદિલીને ભેટ તરીકેની તબદિલી કહી શકાય. આ કિસ્સામાં પક્ષકારોનો ઈરાદો મિલકતની તબદિલી કરવાનો હતો. આવા દસ્તાવેજમાં હકક જતો કરનારે હસ્તાક્ષર કર્યા હતા તેમજ તેમાં બે વિટનેસે પણ સહીઓ કરી હતી. 

હક્ક જતો કરવાનો, ભેટ અને વહેંચણીના દસ્તાવેજમાં તફાવતો : હક્ક જતો કરવાનો દસ્તાવેજ, ભેટ અને વહેંચણીના દસ્તાવેજમાં ઘણા તફાવતો છે. હક્ક જતો કરવાનો દસ્તાવેજ એ ભેટખત પ્રકારનો દસ્તાવેજ છે. જ્યારે તેમાં મિલકતોને અલગ અલગ રીતે દર્શાવવામાં આવે છે અને એક મિલકત પરત્વે જો ભેટ ગેરકાયદે ઠરે તો બાકીની મિલકતો પરત્વે ભેટ ગેરકાયદે ઠરે નહિ. જયારે હક્ક જતો કરવાનો દસ્તાવેજ અને ભેટ વહેંચણીના દસ્તાવેજથી એ રીતે અલગ પડે છે કે જયારે કોઈ મિલકત અંગે વહેંચણી ગેરકાયદે ઠરે તો તે દસ્તાવેજ તમામ મિલકતો અંગે ગેરકાયદેસર ઠરવાપાત્ર રહે છે. 

“સર્વ વાચકમિત્રોને દિવાળી અને નૂતનવર્ષના અભિનંદન અને શુભેચ્છા”

 (છેલ્લા પાંચ વર્ષથી સતત ભારત અને ગુજરાત રાજ્યમાં પ્રવર્તમાન અને લાગુ કાયદાઓ અને નિયમોની જુદી જુદી જોગવાઈઓને અનુસંધાને જાણકારી અને અભ્યાસ કરતા આવેલા છીએ. વાચકમિત્રોના પ્રશ્નોને પણ મહદઅંશે જવાબરૂપે વાચા લેખ દ્વારા આપવામાં આવે છે. આમ વાચકમિત્રોનું કાયદાકીય જ્ઞાન વધે અને વ્યવહાર તેમજ કાયદાની આંટીઘૂંટીઓને સરળ અને સર્વેને સમજાય તેવી ભાષામાં ઉત્તરો આપવાના પ્રયત્નને વાચકમિત્રોએ બિરદાવેલ છે તે બદલ વાચકમિત્રોનો આભાર પ્રગટ કરું છું.)