ઈલેક્ટ્રિસિટી ક્ષેત્રમાં ટ્રાન્સમીશન ટાવર ઉભા કરવા ઉપયોગમાં લેવાતી જમીનના વળતર અને અધિકારો અંગેની જોગવાઈઓ

  લોકાભિમુખ માર્ગદર્શન - એચ.એસ. પટેલ IAS (નિ.)

- ટ્રાન્સમીશન કંપનીઓએ તેમજ સરકારે ટાવર અને નેટવર્ક સ્થાપિત કરવાની માર્ગદર્શિકા ખેડૂતોના હિતમાં જાહેર કરવી જરૂરી

For Download Stamp Duty Calculator App Click here 

 

પ્રવર્તમાન સમયમાં અને વિકાસના ચાલક બળ તરીકે ઈલેક્ટ્રીસીટીનો ઉપયોગ અનિવાર્ય છે. ઈલેકટ્રીસીટી ક્ષેત્રમાં ત્રણ મહત્વના અંગો છે, વીજ ઉત્પાદન (Generation) Transmission વીજપ્રવહન અને Distribution વીજવીતરણ આમ તો ગ્રાહક સુધી વીજળી પુરી પાડવા માટે ત્રણે અંગો અગત્યના છે. હાલનો ૨૦૦૩ ઈલેક્ટ્રીસીટી એક્ટ અમલમાં આવ્યો તે પહેલાં બ્રિટીશ શાશન સમયનો ૧૯૧૦ ઈલેક્ટ્રીસીટી એક્ટ અમલમાં હતો અને આઝાદી પહેલાં ઈલેક્ટ્રીસીટી ૧૯૧૦ના કાયદા મુજબ લાયસન્સી નિયમનકારી ક્ષેત્ર હતું. એટલે કે ઈલેક્ટ્રીસીટી પ્રગતિશીલ રજવાડાઓમાં / ટાઉનમાં અને બ્રિટીશ હકુમતના વિસ્તારમાં  Operations સિમિત હતું આઝાદી બાદ Supply of Electricity Act-૧૯૪૮ ઘડવામાં આવ્યો એટલે કે રાજ્યો હસ્તક ઈલેક્ટ્રીસીટી બોર્ડની રચના કરવામાં આવેલ અને જેમાં ગામડાઓનું વીજળીકરણ અને કૃષિક્ષેત્રે સ્વાવલંબન લાવવા માટે ખેતવિષયક જોડાણ (Energized Agriculture Pump) આપવાનો મુખ્ય અભિગમ હતો અને આ માટે ટેકનીકલી પાવર પ્લાન્ટમાં જે વીજળી પેદા થાય તેને Stepdown પ્રક્રિયાના ભાગરૂપે ૪૦૦ કેવી -૨૨૦-૧૩૨-૬૬- કેવી ના સબસ્ટેશનનો મારફતે વીજળીને જરૂરીયાતવાળા ક્ષેત્રમાં Load Centreમાં લઈ જવા માટે ટ્રાન્સમીશનના નેટવર્કથી પ્રવહન કરવું પડે એટલે કે પાવર Evacuate કરવાનો થાય અને જુદી જુદી કેટેગરીની પ્રવહન લાઈનો માટે ટ્રાન્સમીશન ટાવર ઉભા કરવાના થાય ઈલેક્ટ્રીસીટી એક્ટ-૧૯૧૦માં પણ ટેલીગ્રાફ એક્ટ-૧૮૮૪ની Right of Way Rowની જોગવાઈઓ લાગુ કરવામાં આવી કારણ કે જો વીજળીનું Network ઉભું કરીને ગ્રાહકો તેમજ અગત્યના માળખાકીય નેટવર્ક (Infrastructure Network)  કાયદાકીય સતા હોવી જરૂરી છે. આઝાદી પહેલાં વીજળી ફક્ત ટાઉન કે સિમિત વિસ્તારો પૂરતી હતી. જેથી મોટાભાગે ૧૧ કેવીના માધ્યમથી વીજળી પુરી પાડવામાં આવતી. મોટા રજવાડા વડોદરા જેવામાં કે રાજાશાહી વખતમાં સબસ્ટેશન હતા. વધુમાં જે તે સમયે પાવર ડીમાન્ડ પણ ઓછી હતી. 

     એટલે જે નેટવર્ક ઉભું કરવામાં આવતું તે મોટાભાગે Single Pole Structure ઉપર Conductor વીજલાઈન નાખવામાં આવતી અને ્રટ્રાન્સફોર્મર સેન્ટર (Double Pole - DoP) ઉભું કરવામાં સામાન્ય રીતે Right of way હેઠળ પ્રશ્નો ઉપસ્થિત થતા ન હતા.

     જેમ જેમ ઈલેક્ટ્રીસીટીની ડીમાન્ડ વધતી ગઈ અને Generating Station થી Load Growth Area માટે વીજપ્રવહન લાઈનો નાખવી પડે. એક જમાનામાં ગુજરાતમાં દક્ષિણ અને મધ્ય ગુજરાતના પાવર સ્ટેશનમાંથી સૌરાષ્ટ્રમાં ટ્રાન્સમીશન ટાવરથી સબસ્ટેશનોમાં પ્રવહન કરવામાં આવતો. 

     હાલ સૌરાષ્ટ્રમાં અલ્ટ્રા મેઘા પાવર પ્લાન્ટનું (ટાટા-અદાણી-રીલાયન્સ-એસ્સાર) વીજ ઉત્પાદન ગુજરાત તરફે અથવા તો Western Gridમાં Inject કરવામાં આવે છે. આ બધી કાર્યપધ્ધતિ ટેકનીકલી અગત્યની છે. કારણ કે વીજળીના પ્રવહન (Transmission) માટે ટુંકા અંતરના ્રટ્રાન્સમીશન લાઈનની કેટેગરી (૪૦૦-૨૨૦-૧૩૨-૬૬ કેવી) પ્રમાણે ટાવર ઉભા કરવાના થાય છે અને આ ટાવર ્રટ્રાન્સમીશન લાઈન પસાર થાય તેના ટુંકા અંતરે ઉભા કરવાના થાય છે. આ માટે Right of Wayની કાયદાકીય જોગવાઈ અમો જ્યારે સચિવશ્રી ગુજરાત વિદ્યુત બોર્ડ હતા ત્યારે ઈલેક્ટ્રીસીટી એક્ટ-૨૦૦૩માં ટેલીગ્રાફ એક્ટની જે મૂળભૂત જોગવાઈઓ હતી તે યથાવત રાખવામાં આવી હવે જે મુખ્ય મુદ્દો છે તે એ છે કે જે ટ્રાન્સમીશન ટાવર જે ખેડુતોની જમીન કે ખાનગી મિલ્કતની જગ્યા ઉપર ઉભા કરવામાં આવે તેમાં Right of wayના કાયદા હેઠળ અગાઉ જમીન માલીકની સંમતિ સિવાય તેમજ પાક સિવાય કોઈપણ પ્રકારના વળતર સિવાય ઉભા કરવામાં આવતા અને જ્યારે કોઈ વિવાદ થાય ત્યારે કલેક્ટર પાસે ફક્ત કાયદાકીય હુકમો મેળવવા માટે દાદ મેળવી શકાતી હતી. 

અમારો સેવાકાળ સૌથી લાંબો ઊર્જા ક્ષેત્રમાં રહ્યો છે. સાથો સાથ અમારી મહેસુલી કારકીર્દી સાથે કલેક્ટરના કાર્યકાળ દરમ્યાન પણ Right of wayના અધિકાર સાથે જમીન માલીકને જે ટ્રાન્સમીશન નેટવર્ક ઉભું કરવાના ટાવર અને Conductor જે પસાર થાય અને તે ભાગમાં બિનખેતીવિષયક ઉપયોગ કે બાંધકામ નિયંત્રિત સ્વરૂપે થાય એટલે ખેડુત ખાતેદારને વળતર આપવાના અમો પણ હિમાયતી હતા અને છીએ. ટ્રાન્સમીશન ટાવર અને લાઈન બાબતે અને Right of way માટે હાઈકોર્ટ અને સુપ્રિમકોર્ટ સહિત આ બાબતોને પડકારવામાં આવેલ અને સુપ્રિમકોર્ટ દ્વારા જે કમિટિ બનાવવામાં આવેલ તેમાં અમો પણ સામેલ હતા અને સમગ્ર દેશમાં ટાવરની જગ્યા માટે અને ટ્રાન્સમીશન લાઈનની જગ્યાનું વળતર આપવા માટે ભલામણો કરવામાં આવેલ, ગુજરાતમાં આ દિશાનિર્દેશોને કારણે ટાવરની જગ્યાના મોટા ભાગે 5x5 મીટરનો ઉપયોગ અથવા જેટલી જગ્યા ઉપયોગમાં લેવામાં આવે તેના જંત્રીના ૪૦% પ્રમાણે અને પ્રવહન લાઈનમાં ૧૫%ના ધોરણે વળતર ચુકવવાની જોગવાઈઓ કરવામાં આવેલ હતી. 

આમાં અમોએ સમયાંતરે સાથો સાથ વળતરની રકમ અથવા જમીન સંપાદન અધિનિયમ ૨૦૧૩ની જોગવાઈઓ પ્રવર્તમાન સંજોગોમાં લાગુ કરવા જણાવેલ અને Escalation Clause ને લાગુ કરવાની ભલામણો કરેલ અને સ્વીકારેલ હતી.

તાજેતરમાં સરકારે જાહેર કર્યા મુજબ ટ્રાન્સમીશન ટાવર માટે ઉપયોગમાં લેવાતી જગ્યા માટે જંત્રીના ૨૦૦% પ્રમાણે એટલે કે વળતરની ડબલ રકમ જે સામાન્ય રીતે જમીન સંપાદન અધિનિયમમાં વળતરના ધોરણો છે તે ધ્યાનમાં લેવામાં આવ્યા તે લાગે છે તે ઉપરાંત દર વર્ષ જંત્રીના જો દરમાં સુધારો કરવામાં ન આવ્યો હોય તો ૧૦% ના ધોરણે વધારો ચુકવવાની જોગવાઈ કરવામાં આવી છે તે આવકાર દાયક છે. 

સૌ જમીન ધારકોએ ઈલેક્ટ્રીસીટી / મોબાઈલ ટાવર કે કોઈપણ આંતર માળખાકીય સુવિધાઓ માટે જે જમીન સંપાદન કરવામાં આવે છે તે વિકાસની પ્રક્રિયામાં આવશ્યક છે. ટ્રાન્સમીશન ટાવરમાં પ્રવર્તમાન સમયમાં ટાવરના કદ અને Multiple Line નાખવાનો અભિગમ Technology Advancement સાથે થયો છે. 

વધુમાં સબંધિત ્રટ્રાન્સમીશન કંપનીઓને Underground Cabling નાખવામાં ૧૦ ગણો ખર્ચ વધારે થાય તે છેવટે તે ભારણ Tariff સ્વરૂપે ગ્રાહકો ઉપર આવે છે. ્રટ્રાન્સમીશન ટાવર અને લાઈનોની alignment (રેખા) ટાવરની જમીનની જરૂરીયાત, વળતરના ધોરણો પારદર્શક સ્વરૂપે ટ્રાન્સમીશન કંપનીઓ જાહેર કરે જેથી ખેડુતો વિના અવરોધે ટ્રાન્સમીશન નેટવર્ક નાખવા દઈ શકે.