મહેસૂલ ધારાની કલમ-૨૦૨ની નોટિસ વિના મહેસૂલી અધિકારી જમીનનો કબજો લઈ શકતા નથી

ઘણાં કિ સ્સા ઓમાં શરતભંગના કા રણે જમી ન સરકા ર હસ્તક દા ખલ થતી હો ય છે ત્યા રે તેમજ અ કો ઈ કા યદા ઓની જો ગવા ઈઓ હેઠળ મહેસૂલી અધિ કા રી ઓને તેવી જમી નો નો સ્થળ ઉપરનો પ્રત્ કબજો મેળવવા ની કા ર્યવા હી કરવી પડતી હો ય છે. આવા સંજોસં જોગમાં જમી ન મહેસૂલ અધિ નયમ કલમ-૨૦૨ હેઠળ તેવી જગ્યા ના કબજામાં થી કબજેદાજેદારને દૂર કરવા મા ટે જરૂરી પ્રક્રિ યા નું અનુસરણ જરૂરી છે. સંહિ તા ની કલમ-૨૦૨ હેઠળની કો ઈ નો ટિ સ વિ ના સંહિ તા ની કલમ-૬૧ અથવા ૭૯(એ સત્તા ના ઉપયો ગમાં પસા ર હુકમના આધા રે સી ધેસી ધું પંચના મું હા થ ધરી ને કબજો લેવા મા ટે કો ઈ પગ લઈ શકા ય નહીં .હીં મુંબઈ જમી ન મહેસૂલ સંહિ તા ની કલમ-૨૦૨ હેઠળની નો ટિ સ પો તે જ જમી નના ખો ટી રી તે કબજા રહેલ વ્યક્તિ ને દૂર કરવા ના નિ ર્ણય અથવા હુકમમાં પરિ ણમતી નથી , પરંતુ તે તેવી વ્યક્તિ ને દૂર કર સત્તા ધિ કા રી દ્વા રા નોં ધાનોં ધાયેલ આવા નિ ર્ણય અથવા હુકમના પા લનની એક પદ્ધતિ મા ત્ર છે. સંહિ તા કલમ-૨૦૨ હેઠળની જો ગવા ઈનું સા દું વાં ચન પણ એ બા બત સ્પષ્ટ કરે છે કે, તે એ પદ્ધતિ અને રી દર્શા વે છે કે, જે મુજમુ બ વ્યક્તિ ને જગ્યા ના કબજામાં થી દૂર કરા વી જો ઈશે. સંહિ તા ની કલમ-૨૦૨ હે જગ્યા ના કબજામાં થી દૂર કરવા મા ટે કો ઈ ન્યા યનિ ર્ણયની કા ર્યરી તિ નથી , પરંતુ તે સા થે જ જો એ વ્યક્તિ કે જેઓજે અનધિ કૃત કબજામાં છે તેમને જગ્યા ના કબજામાં થી દૂર કરવા મા ટે સંહિ તા ની કલમ અથવા સંહિ તા ની કલમ-૭૯(એ) હેઠળ દબા ણનું તા રણ નોં ધનોં વા માં આવ્યું હો ય તો સંહિ તા ની કલમ-૨ હેઠળ જગ્યા ના કબજામાં થી તેમને દૂર કરવા મા ટે જરૂરી પ્રક્રિ યા નું અનુસરણ થવું જો ઈએ. વાં ધા અથ વિ રો ધનો પ્રશ્ન સંહિ તા ની કલમ-૨૦૨ હેઠળ જણા વ્યા મુજમુ બ જગ્યા ના કબજામાં થી દૂર કરવા ની નો ટિ કઢા યા બા દ જ ઉપસ્થિ ત થશે. જો જગ્યા ના અનધિ કૃત કબજામાં રહેલ આવી વ્યક્તિ પો તા ની મે જમી ન ખા લી કરતી નથી તો અનધિ કૃત કબજા મા ટેના પગલાં લેવા વા જો ઈશે અને મા ત્ર તે તબક્કે વાં અથવા વિ રો ધનો પ્રશ્ન ઉપસ્થિ ત થશે. હા થ ઉપરના કેસમાં સંહિ તા ની કલમ-૨૦૨ હેઠળ ર્નિિ દષ્ટ થ મુજમુ બની પદ્ધતિ અને રી ત મુજમુ બ નો ટિ સ કા ઢી ને કો ઈ પગલાં લેવા માં આવેલ નથી . સંહિ તા કલમ-૨૦૨ હેઠળની કો ઈ નો ટિ સ વિ ના સંહિ તા ની કલમ-૬૧ અથવા ૭૯(એ)ની સત્તા ના ઉપયો ગ પસા ર હુકમના આધા રે સી ધેસી ધું પંચના મું હા થ ધરી ને કબજો લેવા મા ટે કો ઈ પગલાં લઈ શકા ય નહીં ઉપર મુજમુ બનો સિ દ્ધાં ત ના મદા ર ગુજગુ રા ત હા ઈકો ર્ટ (ખંડપી ઠ) દ્વા રા પેથા ભા ઈ ના રણભા ઈ ગલ વિ રુદ્ધ સ્ટેટ ઓફ ગુજગુ રા ત અને બી જા, લેટર્સ પેટન્ટ અપી લ નં.નં : ૭૬૫/૨૦૧૬, સ્પેશિ યલ સિ વિ એપ્લિ કેશન નં. ૧૮૭૯૮/૨૦૧૪, સિ વિ લ એપ્લિ કેશન નં. ૭૮૩૩/૨૦૧૬ના કા મે તા . ૦૯-૧૨-૨૦૧૬ના રો આખરી હુકમ કરી પ્રસ્થા પિ ત કરવા માં આવેલ છે. (લેન્ડ લો ઝ જજમેન્ટ્સ (LLJ), વો લ્યૂમ-૧, ઈશ્યૂ મા ર્ચ-૨૦૧૭, પા નાં નં. ૨૪૦) આ કેસની ટૂંકમાં હકી કત ની ચે મુજમુ બ છે. ના મદા ર ગુજગુ રા ત હા ઈકો ર્ટની ખંડપી ઠ સમક્ષ લેટર્સ પેટન્ટના ખંડ-૧૫ હેઠળની આ લેટર્સ પેટન્ટ અપી સ્પેશિ યલ સિ વિ લ એપ્લિ કેશન નં.નં ૧૮૭૯૮/૨૦૧૪ના કા મે ના મદા ર ગુજગુ રા ત હા ઈકો ર્ટ દ્વા રા પસા ર ૨૮-૦૭-૨૦૧૬ના રો જના સિં ગલ જજસા હેબના હુકમની વિ રુદ્ધ દા ખલ કરવા માં આવેલ છે. ઉપરો હુકમ વડે વિ દ્વા ન સિં ગલ જજસા હેબે હા લના અપી લકર્તા દ્વા રા દા ખલ અરજી રદ કરેલરે છે. અપી લકર્તા ના કેસની હકી કત એવી છે કે, તળા ળા તા લુકા ના ગા મ વિ રપુરની સી મમાં આવેલ રેવરે ન્યુ નં. ૧૧૭ પૈકી ની ૦૧ હેક્ટર-૨૦ આ.રે.રે જેટજેલા ક્ષેત્રફળવા ળી જમી નના કબજામાં છે. અરજી અપી લકર્તા -અરજદા રો નો દા વો એવો હતો કે, તેઓ ૪૦-વર્ષો કરતાં વધુ લાં બા સમયગા ળા થી ઉપરો જમી નના કબજામાં ચા લી આવેલ હતા અને કથિ ત જમી ન સરકા રી વન્ય જમી ન તરી કે આરક્ષિ ત તેમજ ખેતી મા ટે ઉપયો ગી નહો તી , તેઓએ કથિ ત જમી નનો વિ કા સ કર્યો છે અને તેને ખેતી લા બના વવા મા ટે રૂ. ૧૭ લા ખથી વધુ ના ણાં ખર્ચ્યા છે. ઉપરો ક્ત અરજીમાં એવું પણ જણા વવા માં આ છે કે, ઉપરો ક્ત જમી નમાં સિં ચા ઈ મા ટે એક કૂવો , બે ટયુબવેલ છે અને તેની ઉપર આશરે ૨ આંબા ના વૃક્ષો , ૬૦ ના ળિ યેરી , ૪૦ ગુંદી ના વૃક્ષો , ૧૭ ચી કુના વૃક્ષો , ૨૫ સરગવા ના વૃક્ષો , ૧૦ જમરુખ વૃક્ષો , ૭ જાંબુના વૃક્ષો ,૫ કરમદા ના અને ૧૫ લી મડા ના વૃક્ષો આવેલા છે. અરજદા રનો દા વો એવો હ કે, તેઓએ રૂ. ૩૫ લા ખ ઉપર જણા વ્યા મુજમુ બના વૃક્ષો ઉગા ડવા માં ખર્ચ્યા છે અને બા કી ની જમી ન જુવા ર અને બા જરા ના પા કો મા ટે ખેતી કરવા માં આવે છે. ટૂંકમાં અરજદા રનો દા વો એવો છે કે, કા રણ તેઓ પો તા ની અન્ય કો ઈ જમી ન ધરા વતા નથી તેમજ પ્રશ્નવા ળી જમી ન ઉપરના ખૂબ જ લાં સમયગા ળા ના તેમના કબજાના પરિ પ્રેક્ષમાં તેઓ તેમનો કબજો નિ યમિ ત કરા વવા મા ટે હકદા ર છે. અરજીમાં અપી લકર્તા -અરજદા રે બચા વકર્તા નં. ૨-મા મલતદા ર દ્વા રા મુંબઈ જમી ન મહેસૂલ સંહિ ૧૮૭૯ (ટૂંકમાં ‘સંહિ તા ’)ની કલમ-૬૧ હેઠળની સત્તા ના ઉપયો ગમાં પસા ર તા . ૦૧-૦૧-૨૦૧૪ના રો જ પા સેથી દંડની વસૂલા ત કરવા ની સૂચના આપેલ છે. અપી લકર્તા -અરજદા રે છઠ્ઠા બચા વકર્તા -કલેક્ દ્વા રા સંહિ તા ની કલમ-૩૮ હેઠળ નિ હિ ત સત્તા ના ઉપયો ગમાં પસા ર તા . ૨૭-૧૧-૨૦૧૪ના રો જના સરકા કચેરી ઓને સ્ટા ફ ક્વા ર્ટરો ના બાં ધકા મ મા ટે કથિ ત જમી નને આરક્ષિ ત કરતાં હુકમને પણ પડકા રેલરે છે બી જા બચા વકર્તા -મા મલતદા રે સૌ પ્રથમ તા . ૧૯-૧૧-૨૦૧૩ના રો જ શા મા ટે સંહિ તા ની કલમ-૬૧ હે પગલાં લેવા જો ઈએ નહીં ,હીં તેનું કા રણ દર્શા વવા નું જણા વતી નો ટિ સ અરજદા રને કા ઢી હતી , તે એ આક્ષેપ કરી ને કે, તેઓ તળા ળા તા લુકા ના ગા મ વિ રપુરની સી મમાં આવેલ રેવરે ન્યુ સર્વે નં. ૧૧૭ પૈકી ૦૧ હેક્ટર-૨૦ આ.રે.રે જેટજેલા ક્ષેત્રફળવા ળી જમી નના ગેરકા યદેસર દબા ણમાં છે. અપી લકર્તા -અરજ તા . ૦૯ સપ્ટેમ્બર, ૨૦૧૩ના રો જ જવા બ દા ખલ કર્યો હતો , તે એવી વિ નંતી કરવા સા થે કે કથિ દબા ણને નિ યમિ ત કરવા માં આવે,વે કા રણ કે તેઓએ કથિ ત જમી નના વિ કા સ મા ટે તેને ખેતી લા બના વવા મો ટા ખર્ચા ઓ કર્યા છે. આવા જવા બને ધ્યા ને લી ધા બા દ બી જા બચા વકર્તા -ર્તા મા મલત દ્વા રા તા . ૦૧-૦૧-૨૧૪ના રો જનો હુકમ પસા ર કરવા માં આવ્યો હતો , તે એવું જણા વી ને કે અપી લકર્તા દબા ણ કરેલરે છે અને ૨૫ વર્ષો કરતાં વધુ સમયથી પ્રશ્નવા ળી જમી ન અનધિ કૃત રી તે ખેડી હતી અ તેઓએ કથિ ત હુકમમાં જણા વ્યા મુજમુ બનો દંડ ચૂકવવા ની અપી લકર્તા -અરજદા રને સૂચના આપી હ તેમજ પ્રશ્નવા ળી જમી ન ઉપરથી દબા ણ દૂર કરવા નો વધુ હુકમ કર્યો હતો . અપી લકર્તા અરજદા રને વધુ કો ઈ નો ટિ સ આપ્યા વિ ના બચા વકર્તા ઓએ તા . ૧૫-૧૧-૨૦૧૪ના રો પંચના મું હા થ ધરી ને દબા ણ દૂર કરવા પગલાં લી ધા હતા . ત્યા ર બા દ છઠ્ઠા બચા વકર્તા -ર્તા કલેક્ટરે કથિ જમી નને સરકા રી કચેરી ઓ તેમજ સ્ટા ફ ક્વા ર્ટરો ના બાં ધકા મ મા ટે આરક્ષિ ત કરતો તા . ૨૭-૧૧-૨૦૧૪ રો જનો હુકમ પસા ર કર્યો હતો . ઉપરો ક્ત અરજીના કા મે ના મદા ર ગુજગુ રા ત હા ઈકો ર્ટ દ્વા રા પસા ર તા . ૨૮-૦૭-૨૦૧૬ના રો જના ચુકા દા વિ દ્વા ન સિં ગલ જજ સા હેબે, આ હા ઈકો ર્ટની સંપૂર્ણ પી ઠના ગવર્નમેન્ટ ઓફ ગુજગુ રા ત વિ . અમર મો તી જી ઠા કો ર, ૧૯૯૧(૨) જી.એલ.એચ. ૬૦૬ના કેસમાં અપા યેલ ચુકા દા નો સંદર્ભ લેતી વખતે ઠરા વેલ કે, મુંબઈ જમી ન મહેસૂલ સંહિ તા ની કલમ-૬૧ કલેક્ટર ઉપર ઝડપથી ટૂંકા ગા ળા માં જગ્યા ખા કરા વવા ની સત્તા નિ હિ ત કરેલરે છે અને તેવી સંક્ષિ પ્ત કા ર્યવા હી નો હુકમ પસા ર કરતાં પહેલાં કુદ ન્યા યના સિ દ્ધાં તો અનુસરવા જરૂરી છે. જો કે, સંહિ તા ની કલમ-૨૦૨ હેઠળ કુદરતી ન્યા યના સિ દ્ધાં અનુસરવા જરૂરી નથી , સિ વા ય કે જમી નનો કબજો લેતી વખતે કો ઈ વિ રો ધ અથવા અડચણ ઊ થા ય. અરજદા રને પહેલાં થી જ સંહિ તા ની કલમ-૬૧ હેઠળ તક આપવા માં આવી છે, એવું ઠરા વતી વખ વિ દ્વા ન સિં ગલ જજ સા હેબે નોં ધ્નોં યું છે કે, સ્વી કા ર્યપણે હા લના અપી લકર્તા -અરજદા ર વડે કો ઈ વાં અથવા વિ રો ધ કરવા માં આવેલ નથી , તેમ હો ઈ વધુ કો ઈ તપા સ જરૂરી નથી . તેમ ઠરા વી ને વિ દ્વા સિં ગલ જજ સા હેબે અરજી રદ કરી છે. આથી ના મદા ર ગુજગુ રા ત હા ઈકો ર્ટ એવા તા રણ ઉપર આવેલ કે, મુંબઈ જમી ન મહેસૂલ સંહિ તા કલમ-૨૦૨ હેઠળની નો ટિ શ પો તે જ જમી નના ખો ટી રી તે કબજામાં રહેલ વ્યક્તિ ને દૂર કરવા ના નિ ર્ણ અથવા હુકમમાં પરિ ણમતી નથી , પરંતુ તે તેવી વ્યક્તિ ને દૂર કરતાં સત્તા ધિ કા રી દ્વા રા નોં ધાનોં ધાયેલ આ નિ ર્ણય અથવા હુકમના પા લનની એક પદ્ધતિ મા ત્ર છે. સહિ તા ની કલમ-૨૦૨ હેઠળની જો ગવા ઈનું સા વાં ચન પણ એ બા બત સ્પષ્ટ કરે છે કે, તે એ પદ્ધતિ અને રી ત દર્શા વે છે કે જે મુજમુ બ વ્યક્તિ ને જગ્યા કબજામાં થી દૂર કરા વી જો ઈશે. આ કો ર્ટની સંપૂર્ણ પી ઠ દ્વા રા ઠરા વા યા મુજમુ બ સંહિ તા ની કલમ-૨ હેઠળ જગ્યા ના કબજામાં થી દૂર કરવા મા ટે કો ઈ ન્યા યનિ ર્ણયની કા ર્યરી તિ નથી , પરંતુ તે સા થે જ, એક વ્યક્તિ , કે જેઓજે અનધિ કૃત કબજામાં છે તેમને જગ્યા ના કબજામાં થી દૂર કરવા મા ટે સંહિ તા કલમ-૬૧ અથવા સંહિ તા ની કલમ-૭૯(એ) હેઠળ દબા ણનું તા રણ નોં ધનોં વા માં આવ્યું હો ય તો સંહિ તા કલમ-૨૦૨ હેઠળ જગ્યા ના કબજામાં થી તેમને દૂર કરવા મા ટે જરૂરી પ્રક્રિ યા નું અનુસરણ થવું જો ઈ વાં ધા અથવા વિ રો ધનો પ્રશ્ન સંહિ તા ની કલમ-૨૦૨ હેઠળ જણા વ્યા મુજમુ બ જગ્યા ના કબજામાં થી કરવા ની નો ટિ સ કઢા યા બા દ જ ઉપસ્થિ ત થશે. જો જગ્યા ના અનધિ કૃત કબજામાં રહેલ આવી વ્ય પો તા ની મેળે જમી ન ખા લી કરતી નથી તો અનધિ કૃત કબજા મા ટેના પગલાં લેવા વા જો ઈશે અને મા ત્ર તબક્કે વાં ધા અથવા વિ રો ધનો પ્રશ્ન ઉપસ્થિ ત થશે. હા થ ઉપરના કેસમાં સંહિ તા ની કલમ-૨૦૨ હે ર્નિિ દષ્ટ થયા મુજમુ બની પદ્ધતિ અને રી ત મુજમુ બ નો ટિ સ કા ઢી ને કો ઈ પગલાં લેવા માં આવેલ ન સંહિ તા ની કલમ-૨૦૨ હેઠળની કો ઈ નો ટિ સ વિ ના સંહિ તા ની કલમ-૬૧ અથવા ૭૯(એ)ની સત્તા ઉપયો ગમાં પસા ર હુકમના આધા રે સી ધેસી ધું પંચના મું હા થ ધરી ને કબજો લેવા મા ટે કો ઈ પગલાં શકા ય નહીં .હીં થી ઈ કો ર્ટે વે કે પી ર્તા ને સંહિ ની ની આપવા માં આવી હો ઈ, અમો ને હા લના અપી લકર્તા ને દબા ણકર્તા જાહેર કરતાં આવા હુકમમાં કો ગેરકા યદેસરતા અથવા વિ કૃતિ જણા તી નથી , કા રણ કે બચા વકર્તા એ સંહિ તા ની કલમ-૨૦૨ હેઠળ કો પગલાં લી ધાં નથી . આથી ના મદા ર ગુજગુ રા ત હા ઈકો ર્ટ દ્વા રા હા લની લેટર્સ પેટન્ટ અપી લ અંશતઃ મંજૂમં જૂર કરવા માં આ તેમજ અપી લકર્તા એ પ્રશ્નવા ળી જમી ન ઉપર દબા ણ કર્યું હતું, તેવું ઠરા વતા તેમજ દંડ ઉઘરા વવા જણા વતા બચા વકર્તા નં ૨-મા મલતદા ર દ્વા રા પસા ર તા . ૦૧-૦૧-૨૦૧૪ના રો જના હુકમમાં કો દખલગી રી કરવા માં આવેલ નહીં તેમજ બચા વકર્તા ઓ મા ટે મુંબઈ જમી ન મહેસૂલ સંહિ તા , ૧૮૭૯ કલમ-૨૦૨ હેઠળ જણા વ્યા મુજમુ બની પ્રક્રિ યા નું અનુસરણ કરી ને પ્રશ્નવા ળી જમી નનો કબજો લેવા ખુલ્લું રા ખવા માં આવેલ તેમજ જો કો ઈ વાં ધો અથવા વિ રો ધ ઊભો થા ય તો સંક્ષિ પ્ત તપા સ હા ધરવા નું તેમજ સંહિ તા ની કલમ-૨૦૨ હેઠળ જણા વ્યા મુજમુ બના આગળ પગલાં લેવા નું સક્ષમ સત્તા વા મા ટે ખુલ્લું રા ખવા માં આવેલ તેમજ જ્યાં સુધી સંહિ તા ની કલમ-૨૦૨ હેઠળ જણા વ્યા મુજમુ બની પ્રક્રિ યા અનુસરણ કરી ને જમી નનો કબજો લેવા માં ન આવે ત્યાં સુધી બચા વકર્તા નં.નં ૬-કલેક્ટર દ્વા રા અપા તા . ૧૫-૧૧-૨૦૧૪ના રો જના હુકમને અસર આપવી જો ઈશે નહીં તેવું પણ ઠરા વવા માં આવેલ.ઉપરો કેસ ઉપરથી ફલિ ત થા ય છે કે, જમી ન મહેસૂલ અધિ નિ યમની કલમ-૨૦૨ હેઠળ તેવી જગ્યા કબજામાં થી કબજેદાજેદારને દૂર કરવા મા ટે જરૂરી પ્રક્રિ યા નું અનુસરણ થવું જરૂરી છે. સંહિ તા કલમ-૨૦૨ હેઠળની કો ઈ નો ટિ સ વિ ના સંહિ તા ની કલમ-૬૧ અથવા ૭૯(એ)ની સત્તા ના ઉપયો ગ પસા ર હુકમના આધા રે સી ધેસી ધું પંચના મું હા થ ધરી ને કબજો લેવા મા ટે કો ઈ પગલાં લઈ શકા ય ન (સંદર્ભ : લેન્ડ લો ઝ જજમેન્ટ્સ (LLJ), વો લ્યૂમ-૧, ઈશ્યૂ-૩, મા ર્ચ-૨૦૧૭, પા નાં નં. ૨૪૦)